Jarosław Jaworek   Wydział Historii UAM

Historia sensoryczna (sensory history) jest owocem przede wszystkim wzajemnie się wspierających badań antropologów i historyków, które dynamicznie rozwijają się  od początku ubiegłego stulecia. Jej celem nie jest stworzenie odrębnej specjalności naukowej, lecz raczej wzbogacenie warsztatu badawczego historyka odkrywając przed nim nowe, nie poruszane dotąd zagadnienia. Historia sensoryczna podkreśla rolę zmysłów w kształtowaniu doświadczeń ludzi przeszłości, poszerzając naszą wiedzę o tym, jak wyobrażali sobie oni świat i jakie znaczenia nadawali swoim wrażeniom zmysłowym. Zwraca uwagę również na sensoryczny udział samego historyka w kontakcie z artefaktami przeszłości i w konstruowaniu narracji historycznej. Stawia zatem nowe pytania o granice epistemologiczne historii oraz proponuje nowe podejścia metodologiczne. Celem kursu jest  zapoznanie jego uczestników  z głównymi założeniami  historii sensorycznej, wykorzystywanymi źródłami, metodami badań oraz przykładami pisanych w jej duchu prac, a także udzielenie odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu  historykom sensorycznym udało się dotychczas zrealizować przejście „od teorii do praktyki”. 

Tematyka:

      Literatura uzupełniająca:

• Frank Ankersmit, Narracja, reprezentacja, doświadczenie: studia z teorii historiografii, Kraków 2004.

• red. Sebastian Bernat, Dźwięk w krajobrazie jako przedmiot badań interdyscyplinarnych. Prace komisji krajobrazu kulturowego T. XI, Lublin 2008.

• Sonia Bednarska, Dominika Faber, Kulturowe aspekty zmysłów, Kraków 2013.

• Izabella Bukraba-Rylska, W stronę socjologii ucieleśnionej, Warszawa 2013.

• ed. Constance Classen, A Cultural History of The Senses, Bloomsbury 2014.

• Alain Corbin, Histoire et anthropologie sensorielle, "Anthropologie et Sociétés", Vol. 14., nr 2, 1990, s. 13-24.

• Alain Corbin, Les Cloches de la terre. Paysage sonore et culture sensible dans les campagnes au XIXe siècle, Paris 1994.

• Alain Corbin, We władzy wstrętu. Społeczna historia poznania przez węch. Od odrazy do snu ekologicznego, Warszawa 1998.

• red. Robert Losiak, Renata Tańczuk, Audiosfera Wrocławia, Wrocław 2014.

• Lucien Febvre, Odeurs, saveurs et sons, w: Le problème de l’’incroyance au XVIe siècle. La religion de Rabelais, Paris 1947, s. 427-434 (wersja elektroniczna: http://dx.doi.org/doi:10.1522/24850006).

• Lucien Febvre, La sensibilité et l'histoire : Comment reconstituer la vie affective d'autrefois?, w: "Annales d'histoire sociale (1939-1941)", Vol. 3, nr 1/2, s. 5-20.

• Jean-Pierre Gutton, Bruits et sons dans notre histoire. Essai sur la reconstitution du paysage sonore, Paris 2000.

• Charles Hoffer, Sensory Worlds of Early America, Baltimore-London 2001.

• Viktoria von Hoffman, Goûter le monde. Une histoire culturelle du goût à l'époque moderne, Bruxelles 2013.

• ed. David Howes, Empire of the Senses: The Sensual Culture Reader, Oxford and New York 2004.

• Maksymilian Kapelański, Charakter badań nad historycznym pejzażem dźwiękowym w „The Tuning of the World” i „Voices of Tyranny, Temples of Silence” R. Muraya Schafera, „Muzyka” 53 (4), 2008, s. 119–138.

• David Howes, Les techniques des sens, "Anthropologie et Sociétés", Vol. 14., nr 2, 1990, s. 99-115.

• David Howes, Can These Bones Live? An Anthropological Approach to the History of the Senses, „The Journal of American History” 95 (2), 2008, s. 442-451.

• Robert Jütte, A History of the Senses From Antiquity to Cyberspace, 2004.

• S. Pink, D. Howes, The Future of Sensory Anthropology/the Anthropology of the Senses, "Social Anthropology", nr 8 (3), 2010, s. 331-340.

• Philippe Poirrier, Les enjeux de l'histoire culturelle, Paris 2004.

• ed. Matthew P. Romaniello, Tricia Starks, Russian History through the Senses. From 1700 to the Present, Bloomsbury 2016.

• Mark S. Smith, Producing Sense, Consuming Sense, Making Sense: Perils and Prospects for Sensory History, "Journal of Social History", Vol. 40, Nr. 4, 2007, s. 841-852.

• Mark S. Smith, Sensory History, 2007.

• Mark S. Smith, Sensing the Past: Seeing, Hearing, Smelling, Tasting, and Touching in History, 2008.

• ed. Mark M. Smith, The Smell of Battle, the Taste of Siege: A Sensory History of the Civil War, New York 2015.

• red. Anna Wieczorkiewicz, Monika Kostaszuk-Romanowska, Spektakle zmysłów, Warszawa 2010.

• Emily Thompson, The Soundscape of Modernity Architectural Acoustics and the Culture of Listening in America,
  1900–1933, Massachusetts 2002.

  1. Wprowadzenie: tematyka, omówienie planu zajęć, warunki zaliczenia.

  2. Definicja sfery sensorycznej w kontekście epistemologii: fizjologiczny i filozoficzny aspekt percepcji​.

• Maurice Marleau-Ponty, Fenomenologia percepcji, Warszawa 2016 (wstęp).

• Zdzisław Cackowski, Treść poznawcza wrażeń zmysłowych, 1962 (wstęp).

• Stanley H. Block, Carolyn Bryant Block, Powrót do zmysłów, Warszawa 2011, s. 13-24, 58-76.

• Olga Woźniak, Co ma mózg do zmysłów, w: Zrozumieć mózg, "Polityka. Niezbędnik inteligenta", 4, 2013.

  3. Antropologia zmysłów czy antropologia sensoryczna?

• Michael Herzfeld, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie, Kraków 2004, s. 331-350.

• Roma Sendyka, Antropologia zmysłów, „Autoportret” 46 (2), 2014, s. 20–27.

  4. Wstęp do historii sensorycznej.

• Elżbieta Konończuk, Historia jako spektakl zmysłów, w: Spektakle zmysłów, red. Anna Wieczorkiewicz, Monika Kostaszuk-Romanowska, Warszawa 2010, s. 34-52.

• Tomasz Wiślicz, Smak archiwum i zapach krwi. Dwa poziomy badań terenowych historyka, w: Obserwacja uczestnicząca w badaniach historycznych, red. Barbara Wagner, Tomasz Wiślicz, Zabrze 2008, s. 113-118.

• Georg Simmel, Socjologia zmysłów, w: Most i drzwi, Warszawa 2006, s. 184-203.

• Diane Ackerman, Historia naturalna zmysłów, Warszawa 1994, s. 11-15, 303-311.

  5. Wsłuchać się w przeszłość.

• Jarosław Jaworek, Usłyszeć historię. Siła sprawcza pejzaży dźwiękowych, "Historyka", T. 45, 2015, s. 79-95.

• Sławomir Wieczorek, "Cisza huczy ponad krajem naszym". Pejzaż dźwiękowy żałoby po śmierci Stalina, "Muzyka", Vol. 59, nr 1, s. 95-118.

• Grzegorz Myśliwski, Rola dźwięku w społecznościach tradycyjnych, w: Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. H. Manikowska, A. Bartoszewicz, W. Fałkowski, Warszawa 2000, s. 682-698.

• Emily Thompson, The Roaring Twenties, (http://vectorsdev.usc.edu/NYCsound/777b.html) - interaktywna reprezentacja.

  6. Kuchnia wielu smaków.

• Wykład Viktorii von Hoffman z Uniwersytetu w Liège (prezentacja wideo)

• Ludwik Stomma, Dzieje smaku, 2003.

• Diane Ackerman, Historia naturalna zmysłów, Warszawa 1994, s. 135-181.

  7. "Dzikie" i najniższe w hierarchii - dotyk i węch.

• Alain Corbin, We władzy wstrętu. Społeczna historia poznania przez węch. Od odrazy do snu ekologicznego, 1998.

• Diane Ackerman, Historia naturalna zmysłów, 1994, s. 17-134 (do wyboru jeden z zaproponowanych rozdziałów)

• Gabriela Świtek, Architektura i aporie dotyku, w: Spektakle zmysłów, red. Anna Wieczorkiewicz, Monika Kostaszuk-Romanowska, Warszawa 2010, s. 13-33.

  8. Konkluzja: metodologia, problem reprezentacji historii sensorycznej, sensory studies w innych dyscyplinach naukowych.

• Anna Ziębińska-Witek, Muzea wobec nowych trendów w humanistyce, "Historyka", s. 99-105, 111-115.

• Izabella Bukraba-Rylska, W stronę socjologii organoleptycznej, w: Nowe rzeczywistości społeczne, nowe teorie socjologiczne, red. Maciej Gdula, A. Grzymała-Kazłowska, R. Włoch, 2012, s. 31-47.

• Kajetan Mojsak, Etyka, estetyka, synestezja, w: Spektakle zmysłów, red. Anna Wieczorkiewicz, Monika Kostaszuk-Romanowska, Warszawa 2010, s. 296-328.

Historia sensoryczna

Syllabus (2016/2017):